एक घटना Exile ਇਕ ਘਟਨਾ

Amrita talks about a memory of her past love, long exiled, that comes back to pay a visit

एक  घटना 

तेरी यादें, बहुत देर हुई जलावतन हुईं 
अभी ज़िंदा हैं या मुर्दा - कुछ पता नहीं 

[जलावतन - exile]

सिर्फ एक बार एक घटना हुई 
ख्यालों की रात बहुत गहरी थी, 
और ऐसी चुप कि पत्ता खड़कते ही,
बरसों के कान खनकते 

फिर तीन बार लगा - 
ज्यूँ छाती का दरवाज़ा खड़कता 
और दबे पाँव छत पर चढ़ता कोई 
और नाख़ून से पिछली दीवार खुरचता 

तीन बार उठ कर मैंने कुंडियां टटोलीं 
अँधेरे को एक गर्भ पीड़ थी 
वोह कभी कुछ कहता कभी चुप रहता 
जैसे अपनी आवाज़ को दाँतों तले भींचता 

और फिर एक जीती जागती आवाज़: "मैं काली कोहों से आईं हूँ 
शिकारिओं की आँख से इस बदन को चुराती 
पता है मुझे कि तेरा दिल आबाद है 
पर है कहीं इस घुठ में ख़ाली जगह मेरे लिए?"

"ख़ाली जगह तो है ... पर तू?" घबरा कर मैंने कहा 
"तू जलावतन .. कोई जगह नहीं 
मैं ठीक कहती हूँ कोई जगह नहीं तेरे लिए  
यह मेरे मस्तक मेरे मालिक का हुक्म है"

----------

और फिर ज्यूँ सारा अँधेरा ही कांप जाता है 
वह पीछे को पलटी 
और जाने से पहले करीब आई 
और मेरे अस्तित्व को उसने एक बार छुआ 
यूँ, जैसे कोई वतन की मिट्टी को छूता है 

Exile

Your memory 
          was exiled long ago
          is it dead or alive? 
          I do not know

But the moonless night
          was once so lost in memories
          that even a rustling leaf
          would have startled time 

I thought I heard 

          a knock on my breast
          a rush of tiptoes to the roof
          and nails scratching on the wall

Thrice I awoke
          to unlock the door
          the dark moaned in labor
          a voice whispered to speak
          through clenched teeth
          but she fell quiet again

Finally I heard the voice:
          I've come from the deep
          escaping the guards
          I know someone 

          lives in your heart
          but is there an empty corner 

          left for me?

No, my heart is not occupied
          but you? 
          you have been exiled
          there is no room

          none - for you
          such is the edict 

          of my master, my mind

-----

On hearing this
          a shiver ran through the dark
          and the voice turned to go 
          but before she left
          she touched me

          somewhere - deep inside
          as one touches the native soil 

Ik Ghatna (Punjabi)

ਇਕ ਘਟਨਾ 

ਤੇਰੀਆਂ ਯਾਦਾਂ , ਬਹੁਤ ਦੇਰ ਹੋਈ ਜਲਾਵਤਨ ਹੋਈਆਂ 

ਜਿਉਂਦੀਆਂ ਕਿ ਮੋਈਂਆਂ  - ਕੁਝ ਪਤਾ ਨਹੀਂ 

ਸਿਰਫ ਇੱਕ ਵਾਰੀ ਇਕ ਘਟਨਾ ਵਾਪਰੀ 

ਖ਼ਿਆਲਾਂ ਦੀ ਰਾਤ ਬੜੀ ਡੂੰਘੀ ਸੀ, ਤੇ ਏਨੀ ਚੁੱਪ ਸੀ 

ਕੀ ਪੱਤਾ ਖੜਕਿਆਂ ਵੀ, ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਦੇ ਕੰਨ ਤ੍ਰਭਕਦੇ  

ਫੇਰ ਤਿੰਨ ਵਾਰਾਂ ਜਾਪਿਆ 

ਛਾਤੀ ਦਾ ਬੂਹਾ ਖੜਕਦਾ 

ਤੇ ਪੋਲੇ ਪੈਰ ਛੱਤ 'ਤੇ ਚੜਦਾ ਕੋਈ 

ਤੇ ਨਹੂੰਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਪਿਛਲੀ ਕੰਧ ਖੁਰਚਦਾ 

ਤਿੰਨ ਵਾਰਾਂ ਉੱਠ ਕੇ ਮੈਂ ਕੁੰਡੀਆਂ ਟੋਹੀਆਂ 

ਹਨੇਰੇ ਨੂੰ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਕ ਗਰਬ ਪੀੜ ਸੀ 

ਉਹ ਕਦੇ ਕੁਝ ਕਹਿੰਦਾ, ਤੇ ਕਦੇ ਚੁੱਪ ਹੁੰਦਾ 

ਜਿਉਂ ਆਪਣੀ ਆਵਾਜ਼ ਨੂੰ ਦੰਦਾਂ ਦੇ ਵਿਚ ਪੀਹਂਦਾ 

ਤੇ ਫੇਰ ਜਿਉਂਦੀ ਜਾਗਦੀ ਇਕ ਸ਼ੈਅ 

ਤੇ ਜਿਉਂਦੀ ਜਾਗਦੀ ਆਵਾਜ਼: "ਮੈਂ ਕਾਲੀਆਂ ਕੋਹਾਂ ਤੋਂ ਆਈ ਹਾਂ 

ਪਾਹਰੂਆਂ ਦੀ ਅੱਖ ਤੋਂ ਇਸ ਬਦਨ ਨੂੰ ਚੁਰਾਂਦੀ, ਬੜੀ ਮਾਂਦੀ 

ਪਤਾ ਹੈਂ ਮੈਨੂੰ ਕਿ ਤੇਰਾ ਦਿਲ ਆਬਾਦ ਹੈ  

ਪਰ ਕਿਤੇ ਸੁਵੀ ਸੱਖਣੀ ਕੋਈ ਥਾਂ ਮੇਰੇ ਲਈ  ?"

"ਸੁਵੰ ਸੱਖਣ ਬੜੀ ਹੈਂ ਪਰ ਤੂੰ। .. " ਤ੍ਰਭਕ ਕੇ ਮੈਂ ਆਖਿਆ 

"ਤੂੰ ਜਲਾਵਤਨ... ਨਹੀਂ ਕੋਈ ਥਾਂ ਨਹੀਂ 

ਮੈਂ ਠੀਕ ਕਹਿੰਦੀ ਹਾਂ ਕਿ ਕੋਈ ਥਾਂ ਨਹੀਂ ਤੇਰੇ ਲਈ 

ਇਹ ਮੇਰੇ ਮਸਤਕ ਮੇਰੇ ਆਕਾ ਦਾ ਹੁਕਮ ਹੈ" 

--------

ਤੇ ਫੇਰ ਜੀਕਣ ਸਾਰਾ ਹਨੇਰਾ ਹੀ ਕੰਬ ਜਾਂਦਾ ਹੈ 

ਉਹ ਪਿਛਾਂਹ ਨੂੰ ਪਰਤੀ 

ਪਰ ਜਾਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਹ ਉਰਾਂਹ ਹੋਈ 

ਤੇ ਮੇਰੀ ਹੋਂਦ ਨੂੰ ਉਸ ਇਕ ਵਾਰ ਛੋਹਿਆ, ਹੋਲੀ ਜਹੀ 

ਇੰਜ , ਜਿਵੇਂ ਕੋਈ ਵਤਨ ਦੀ ਮਿੱਟੀ ਨੂੰ ਛੋਹਂਦਾ ਹੈ  ....

Ika ghaṭanā 

tērī'āṁ yādāṁ, bahuta dēra hō'ī jalāvatana hō'ī'āṁ 

ji'undī'āṁ ki mō'īṁāṁ  - kujha patā nahīṁ 

sirapha ika vārī ika ghaṭanā vāparī 

ḵẖi'ālāṁ dī rāta baṛī ḍūghī sī, tē ēnī cupa sī 

kī patā khaṛaki'āṁ vī, var'hi'āṁ dē kana trabhakadē  

phēra tina vārāṁ jāpi'ā 

chātī dā būhā khaṛakadā 

tē pōlē paira chata'tē caṛadā kō'ī 

tē nahū'āṁ dē nāla pichalī kadha khuracadā 

tina vārāṁ uṭha kē maiṁ kuḍī'āṁ ṭōhī'āṁ 

hanērē nū jisa tar'hāṁ ika garaba pīṛa sī 

uha kadē kujha kahidā, tē kadē cupa hudā 

ji'uṁ āpaṇī āvāza nū dadāṁ dē vica pīhandā 

tē phēra ji'undī jāgadī ika śai'a 

tē ji'undī jāgadī āvāza: "Maiṁ kālī'āṁ kōhāṁ tōṁ ā'ī hāṁ 

pāharū'āṁ dī akha tōṁ isa badana nū curāndī, baṛī māndī 

patā haiṁ mainū ki tērā dila ābāda hai  

para kitē suvī sakhaṇī kō'ī thāṁ mērē la'ī  ?"

"Suva sakhaṇa baṛī haiṁ para tū. .. " Trabhaka kē maiṁ ākhi'ā 

"tū jalāvatana... Nahīṁ kō'ī thāṁ nahīṁ 

maiṁ ṭhīka kahidī hāṁ ki kō'ī thāṁ nahīṁ tērē la'ī 

iha mērē masataka mērē ākā dā hukama hai" 

--------

tē phēra jīkaṇa sārā hanērā hī kaba jāndā hai 

uha pichānha nū paratī 

para jāṇa tōṁ pahilāṁ uha urānha hō'ī 

tē mērī hōnda nū usa ika vāra chōhi'ā, hōlī jahī 

ija, jivēṁ kō'ī vatana dī miṭī nū chōhandā hai  ....

ek  ghatana 

teree yaaden, bahut der huee jalaavatan hueen 

abhee zinda hain ya murda - kuchh pata nahin 

[jalaavatan - exile]

sirph ek baar ek ghatana huee 

khyaalon kee raat bahut gaharee thee, 

aur aisee chup ki patta khadakate hee,

barason ke kaan khanakate 

phir teen baar laga - 

jyoon chhaatee ka daravaaza khadakata 

aur dabe paanv chhat par chadhata koee 

aur naakhoon se pichhalee deevaar khurachata 

teen baar uth kar mainne kundiyaan tatoleen 

andhere ko ek garbh peed thee 

voh kabhee kuchh kahata kabhee chup rahata 

jaise apanee aavaaz ko daanton tale bheenchata 

aur phir ek jeetee jaagatee aavaaz: "main kaalee kohon se aaeen hoon 

shikaarion kee aankh se is badan ko churaatee 

pata hai mujhe ki tera dil aabaad hai 

par hai kaheen is ghuth mein khaalee jagah mere lie?"

"khaalee jagah to hai ... par too?" ghabara kar mainne kaha 

"too jalaavatan .. koee jagah nahin 

main theek kahatee hoon koee jagah nahin tere lie  

yah mere mastak mere maalik ka hukm hai"

----------

aur phir jyoon saara andhera hee kaamp jaata hai 

vah peechhe ko palatee 

aur jaane se pahale kareeb aaee 

aur mere astitv ko usane ek baar chhua 

yoon, jaise koee vatan kee mittee ko chhoota hai