जाड़ा Winter ਸਿਆਲ

जाड़ा 

जीवन मेरा ठिठुरता 
होंठ नीले हो गए 
और आत्मा के पैर से 
कंपन है चढ़ रही 

बरसों के बादल गरजते 
इस उम्र के आसमान पे 
आँगन के बीच पड़ रहे 
क़ानून, गोले बर्फ़ के 

गलियों के कीचड़ लांघ कर 
अगर आज तू आये कहीं 
तो पैर तेरे मैं धो दूँ 
बुत तेरा सूरजी 
कंबल का कोना उठा कर 
मैं हड्डियों की ठंड भंग करूँ 

एक कटोरी धूप की 
मैं गटक के पी लूँ 
और एक टुकड़ा धूप का 
मैं कोख़ में डाल लूँ 

तो फिर शायद जनम का 
यह जाड़ा गुज़र जायेगा 

Winter

My life is shivering

          my lips have turned blue;

          up my feet runs a trembling

          of conscience

The years thunder like clouds 
          across my life sky;

          in courtyard falls 
          the snow of laws 

Should you cross 
          the muddy lanes

          to visit me today,

          I shall wash your feet 

Your face - the sun:

          I shall lift 
          the edge of its blanket

          and warm my bones 

A cup of sunshine

          I shall gulp down;

          a patch of sunlight

          I shall place in my womb

Perhaps then shall pass

          this winter of life

ਸਿਆਲ 

ਜਿੰਦ ਮੇਰੀ ਠੁਰਕਦੀ 
ਹੋੰਠ ਨੀਲੇ ਹੋ ਗਏ 
ਤੇ ਆਤਮਾ ਦੇ ਪੈਰ ਵਿਚੋਂ 
ਕੰਬਣੀ ਚੜਦੀ ਪਈ ...

ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਦੇ ਬੱਦਲ ਗਰਜਦੇ 
ਇਸ ਉਮਰ ਦੇ ਅਸਮਾਨ 'ਤੇ 
ਵੇਹੜੇ ਦੇ ਵਿਚ ਪੈਂਦੇ ਪਏ 
ਕ਼ਾਨੂਨ , ਗੋਹੜੇ ਬਰਫ਼ ਦੇ ...

ਗਲੀਆਂ ਦੇ ਚਿਕੜ ਲੰਘ ਕੇ 
ਜੇ ਅੱਜ ਤੂੰ ਆਵੇਂ ਕੀਤੇ 
ਮੈਂ ਪੈਰ ਤੇਰੇ ਧੋ ਦੀਆਂ 
ਬੁੱਤ ਤੇਰਾ ਸੂਰਜੀ 
ਕੱਬਲ ਦੀ ਕੰਨੀ ਚੁੱਕ ਕੇ 
ਮੈਂ ਹੱਡਾਂ ਦਾ ਠਾਰ ਭੰਨ ਲਾਂ। ...

ਇਕ ਕੌਲੀ ਧੁੱਪ ਦੀ 
ਮੈਂ ਡੀਕ ਲਾ ਕੇ ਪੀ ਲਵਾਂ 
ਤੇ ਇਕ ਟੋਟਾ ਧੁੱਪ ਦਾ 
ਮੈਂ ਕੁੱਖ ਦੇ ਵਿਚ ਪਾ ਲਵਾਂ। ...

ਤੇ ਫੇਰ ਖ਼ੌਰੇ ਜਨਮ ਦਾ 
ਇਹ ਸਿਆਲ ਗੁਜ਼ਰ ਜਾਏਗਾ। ... 

दर ना बंद कर ज़िन्दगी Don't shut the door yet ਦਰ ਨਾ ਭੀੜ ਹਯਾਤੀਏ !

दर ना बंद कर ज़िन्दगी

दर ना बंद कर ज़िन्दगी
रख सब्र की लाज
रेगिस्तान में आ रही
क़दमों की आवाज़

दर ना बंद कर ज़िन्दगी
अभी ख़त्म हुआ ना पंथ
सूरज छिड़के रौशनी
धरती मले सुगंध

दर ना बंद कर ज़िन्दगी
देख ज़रा एक चिर  
माथे किरणें बाँध कर
सूरज आया फिर

दर ना बंद कर ज़िन्दगी
देख, ज़रा सा ठहर
कटोरा पकड़ा इश्क़ ने
ज़िंदगी कर दे ख़ैर

select verses

Don't shut the door yet

O my Life!
Don't shut the door yet!
Respect 
my patience, my dignity
I hear steps in the sand
coming towards me

O my Life!
Don't shut the door yet!
The road has not ended
The sun is spreading sunshine 
The earth is still scented

O my Life!
Don't shut the door yet!
Look at the horizon
with rays on its forehead
here comes the sun

O my Life!
Don't shut the door yet!
Wait a moment in this realm
Love has found a bowl 
May life fill it with alms!

ਦਰ ਨਾ ਭੀੜ ਹਯਾਤੀਏ !

ਦਰ ਨਾ ਭੀੜ ਹਯਾਤੀਏ !
ਰੱਖ ਸਿਦਕ ਦੀ ਲਾਜ
ਰੇਤ ਥਲਾਂ ਵਿੱਚ ਆ ਰਹੀ
ਕਦਮਾਂ ਦੀ ਆਵਾਜ਼

ਦਰ ਨਾ ਭੀੜ ਹਯਾਤੀਏ !
ਅਜੇ ਨਾ ਮੁੱਕਾ ਪੰਧ
ਸੂਰਜ ਧੂੜੇ ਚਾਨਣਾ
ਧਰਤੀ ਮਲੇ ਸੁਗੰਧ

ਦਰ ਨਾ ਭੀੜ ਹਯਾਤੀਏ !
ਵੇਖ ਜਰਾ ਇਕ ਵੇਰ
ਮੱਥੇ ਕਿਰਨਾਂ ਬੰਨ ਕੇ
ਸੂਰਜ ਆਇਆ ਫੇਰ

ਦਰ ਨਾ ਭੀੜ ਹਯਾਤੀਏ !
ਵੇਖ ਜਰਾ ਕੁ ਠਹਿਰ
ਕਾਸਾ ਫੜਿਆ ਇਸ਼ਕ ਨੇ
ਜ਼ਿੰਦੜੀ ਪਾ ਦੇ ਖ਼ੈਰ

अल्लाह ਅੱਲਾ

अल्लाह 

अल्लाह ! यह कौन आया है 
कि तेरी जगह ज़ुबान पर आज उस का नाम आया है 

अल्लाह ! यह कौन आया है 
कि लोग कहते हैं
मेरी तकदीर के घर से मेरा पैग़ाम आया है 

अल्लाह ! यह कौन आया है 
यह नसीब धरती के 
उसके हुस्न को खुदा का एक सलाम आया है 

अल्लाह ! यह कौन आया है 
आज दिन मुबारक है 
कि मेरी ज़ात पे आज इश्क़ का इलज़ाम आया है 

अल्लाह ! यह कौन आया है 
नज़र भी हैरान है 
कि आज मेरी राह में कैसा यह मकाम आया है 

अल्लाह ! यह कौन आया है 
कि तेरी जगह ज़ुबान पर आज उस का नाम आया है 

ਅੱਲਾ 

ਅੱਲਾ ! ਇਹ ਕੌਣ ਆਇਆ ਹੈ 
ਕਿ ਤੇਰੀ ਜਗ੍ਹਾ ਜ਼ੁਬਾਨ ਤੇ ਅੱਜ ਉਸ ਦਾ ਨਾਮ ਆਇਆ ਹੈ 

ਅੱਲਾ ! ਇਹ ਕੌਣ ਆਇਆ ਹੈ 
ਕਿ ਲੋਕ ਕਹਿੰਦੇ ਨੇਂ  --
ਮੇਰੀ ਤਕਦੀਰ ਦੇ ਘਰ ਤੋਂ ਮੇਰਾ ਪੈਗ਼ਾਮ ਆਇਆ ਹੈ 

ਅੱਲਾ ! ਇਹ ਕੌਣ ਆਇਆ ਹੈ 
ਇਹ ਨਸੀਬ ਧਰਤੀ ਦੇ  -
ਇਹ ਉਸਦੇ ਹੁਸਨ ਨੂੰ ਖੁਦਾ ਦਾ ਇਕ ਸਲਾਮ ਆਇਆ ਹੈ 

ਅੱਲਾ ! ਇਹ ਕੌਣ ਆਇਆ ਹੈ 
ਅਜ ਦਿਨ ਮੁਬਾਰਕ ਹੈ --
ਕਿ ਮੇਰੀ ਜ਼ਾਤ ਤੇ ਅੱਜ ਇਸ਼ਕ ਦਾ ਇਲਜ਼ਾਮ ਆਇਆ ਹੈ 

ਅੱਲਾ ! ਇਹ ਕੌਣ ਆਇਆ ਹੈ 
ਨਜ਼ਰ ਵੀ ਹੈਰਾਨ ਹੈ --
ਕਿ ਅੱਜ ਮੇਰੇ ਰਾਹ ਵਿਚ ਕਿਹੋ ਜਿਹਾ ਮੁਕਾਮ ਆਇਆ ਹੈ 

ਅੱਲਾ ! ਇਹ ਕੌਣ ਆਇਆ ਹੈ 
ਕਿ ਤੇਰੀ ਜਗ੍ਹਾ ਜ਼ੁਬਾਨ ਤੇ ਅੱਜ ਉਸ ਦਾ ਨਾਮ ਆਇਆ ਹੈ 

रब जी ! Savior ਰੱਬ ਜੀ !

Kissing Fire · Rabji [Punjabi, Hindi, English]

Amrita uses as metaphor the ancient Sufi and Hindu tradition in India of tying threads or pieces of cloth to trees to make a wish [mannat].  Usually, people ask their pirs, gods or spiritual leaders to fulfill their wishes. Once their wish is fulfilled, people return to untie the threads. 

Here Amrita reverses the order by having her god ask of her an unspoken wish. She fulfills god's wish through the words she writes and endures the persecution by others for her words - without regret. She remains true until her last word, and poignantly asks her god to come see how she has fulfilled the wish asked of her. 

This sacred reverence for the written word ["akhar"] shows up in several other poems of Amrita. In fact, her poem "Akhar" [Words] is the most autobiographical poem where she develops this idea fully.  

रब जी !

रब जी ! तूने मेरे पेड़ पे आके 
एक दिन मन्नत माँगी 
और चोली की फाड़ के कन्नी 
पेड़ की टहनी बाँधी 

मैंने अपने लहू का एक एक कतरा 
एक एक अक्षर बनाया 
और वही मेरा एक एक अक्षर 
जग ने सूली चढ़ाया
मैंने इस जनम की लाज बचाई 
आँख कभी ना भीगी     
रब जी ! तूने मेरे पेड़ पे आके 
एक दिन मन्नत माँगी 

आओ रब जी पेड़ से 
अब कन्नी खोलने आओ 
और पेड़ का आख़री अक्षर 
अपनी झोली में बिछाओ   
इस पेड़ पे जो तुमने मन्नत माँगी 
वही मन्नत हुई अब पूरी   
रब जी ! तूने मेरे पेड़ पे आके 
एक दिन मन्नत माँगी 

Savior

Once You came to my tree
          to make a wish
You tore a ribbon 
          from your bodice
          and tied it to a twig 

I took every drop of my blood
          and wrote words with it
But every word I wrote
          the world nailed it 
          to a crucifix

Yet I kept the dignity 

          of my life

Never shedding 

          a single tear

          from my eyes

You, come back to my tree
          untie the knot
Set the ribbon free
          and rest in your lap
          my last word

See! that wish 

          you made of me

          I fulfilled it

Once You came to my tree

          to make a wish

ਰੱਬ ਜੀ !

ਰੱਬ ਜੀ  ! ਤੂੰ ਮੇਰੇ ਰੁੱਖ ਤੇ ਆਕੇ 
ਇਕ ਦਿਨ ਮੰਨਤ ਮੰਨੀ 
ਤੇ ਚੋਲੇ ਨਾਲੋਂ ਪਾੜ ਕੇ ਕੰਨੀ 
ਰੁੱਖ ਦੀ ਟਾਹਣੀ ਬੰਨੀ। ...

ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਲਹੂ ਦਾ ਇਕ ਇਕ ਟੇਪਾ
ਇਕ ਇਕ ਅੱਖਰ ਘੜਿਆ 
ਤੇ ਓਹੀਓ ਮੇਰਾ ਇਕ ਇਕ ਅੱਖਰ 
ਜੱਗ ਦੀ ਸੂਲੀ ਚੜਿਆ 
ਮੈਂ ਏਸ ਜਨਮ ਦੀ ਲਾਜ ਬਚਾਹੀ 
ਅੱਖ ਕਦੇ ਨਾ ਰੁੰਨੀ। ...
ਰੱਬ ਜੀ ਤੂੰ ਮੇਰੇ ਰੁੱਖ ਤੇ ਆਕੇ 
ਇਕ ਦਿਨ ਮੰਨਤ ਮੰਨੀ। ...

ਆਵੋ ਰੱਬ ਜੀ ਰੁੱਖ ਨਾਲੋਂ 
ਹੁਣ ਟਾਕੀ ਖੋਲ੍ਹਣ ਆਵੋ  !
ਤੇ ਰੁੱਖ ਦਾ ਇਕ ਅਖੀਰੀ ਅੱਖਰ 
ਆਪਣੀ ਝੋਲੀ ਪਾਵੋ  !
ਇਸ ਰੁੱਖ ਤੁਸਾਂ ਜੋ ਮੰਨਤ ਮੰਨੀ
ਓਹੀਓ ਮੰਨਤ ਪੁੰਨੀ। ...
ਰੱਬ ਜੀ  ! ਤੂੰ ਮੇਰੇ ਰੁੱਖ ਤੇ ਆਕੇ 
ਇਕ ਦਿਨ ਮੰਨਤ ਮੰਨੀ। ...

Raba jī!

Raba jī  ! Tū mērē rukha tē ākē 

ika dina manata manī 

tē cōlē nālōṁ pāṛa kē kanī 

rukha dī ṭāhaṇī banī. ...

Maiṁ āpaṇē lahū dā ika ika ṭēpā

ika ika akhara ghaṛi'ā 

tē ōhī'ō mērā ika ika akhara 

jaga dī sūlī caṛi'ā 

maiṁ ēsa janama dī lāja bacāhī 

akha kadē nā runī. ...

Raba jī tū mērē rukha tē ākē 

ika dina manata manī. ...

Āvō raba jī rukha nālōṁ 

huṇa ṭākī khōl'haṇa āvō  !

Tē rukha dā ika akhīrī akhara 

āpaṇī jhōlī pāvō  !

Isa rukha tusāṁ jō manata manī

ōhī'ō manata punī. ...

Raba jī  ! Tū mērē rukha tē ākē 

ika dina manata manī. …

rab jee !

rab jee ! toone mere ped pe aake 

ek din mannat maangee 

aur cholee kee phaad ke kannee 

ped kee tahanee baandhee 

mainne apane lahoo ka ek ek katara 

ek ek akshar banaaya 

aur vahee mera ek ek akshar 

jag ne soolee chadhaaya

mainne is janam kee laaj bachaee 

aankh kabhee na bheegee     

rab jee ! toone mere ped pe aake 

ek din mannat maangee 

aao rab jee ped se 

ab kannee kholane aao 

aur ped ka aakharee akshar 

apanee jholee mein bichhao   

is ped pe jo tumane mannat maangee 

vahee mannat huee ab pooree   

rab jee ! toone mere ped pe aake 

ek din mannat maangee

आग Fire ਅੱਗ

आग 

परछायीओं को पकड़ने वालों  !

छाती में जलती आग की  - 

परछाई नहीं होती 

Fire

You, who are chasing shadows !
Fire burning in the breast
Casts no shadow

ਅੱਗ 

ਪਰਛਾਵਿਆਂ ਨੂੰ ਪਕੜਣ ਵਾਲਿਓਂ  !

ਛਾਤੀ 'ਚ ਬਲਦੀ ਅੱਗ ਦਾ  -

ਪਰਛਾਵਾਂ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ 

Aga 

parachāvi'āṁ nū pakaṛaṇa vāli'ōṁ  !

Chātī'ca baladī aga dā  -

parachāvāṁ nahīṁ hudā

aag 

parachhaayeeon ko pakadane vaalon  !

chhaatee mein jalatee aag kee  - 

parachhaee nahin hotee

एक घटना Exile ਇਕ ਘਟਨਾ

Amrita talks about a memory of her past love, long exiled, that comes back to pay a visit

एक  घटना 

तेरी यादें, बहुत देर हुई जलावतन हुईं 
अभी ज़िंदा हैं या मुर्दा - कुछ पता नहीं 

[जलावतन - exile]

सिर्फ एक बार एक घटना हुई 
ख्यालों की रात बहुत गहरी थी, 
और ऐसी चुप कि पत्ता खड़कते ही,
बरसों के कान खनकते 

फिर तीन बार लगा - 
ज्यूँ छाती का दरवाज़ा खड़कता 
और दबे पाँव छत पर चढ़ता कोई 
और नाख़ून से पिछली दीवार खुरचता 

तीन बार उठ कर मैंने कुंडियां टटोलीं 
अँधेरे को एक गर्भ पीड़ थी 
वोह कभी कुछ कहता कभी चुप रहता 
जैसे अपनी आवाज़ को दाँतों तले भींचता 

और फिर एक जीती जागती आवाज़: "मैं काली कोहों से आईं हूँ 
शिकारिओं की आँख से इस बदन को चुराती 
पता है मुझे कि तेरा दिल आबाद है 
पर है कहीं इस घुठ में ख़ाली जगह मेरे लिए?"

"ख़ाली जगह तो है ... पर तू?" घबरा कर मैंने कहा 
"तू जलावतन .. कोई जगह नहीं 
मैं ठीक कहती हूँ कोई जगह नहीं तेरे लिए  
यह मेरे मस्तक मेरे मालिक का हुक्म है"

----------

और फिर ज्यूँ सारा अँधेरा ही कांप जाता है 
वह पीछे को पलटी 
और जाने से पहले करीब आई 
और मेरे अस्तित्व को उसने एक बार छुआ 
यूँ, जैसे कोई वतन की मिट्टी को छूता है 

Exile

Your memory 
          was exiled long ago
          is it dead or alive? 
          I do not know

But the moonless night
          was once so lost in memories
          that even a rustling leaf
          would have startled time 

I thought I heard 

          a knock on my breast
          a rush of tiptoes to the roof
          and nails scratching on the wall

Thrice I awoke
          to unlock the door
          the dark moaned in labor
          a voice whispered to speak
          through clenched teeth
          but she fell quiet again

Finally I heard the voice:
          I've come from the deep
          escaping the guards
          I know someone 

          lives in your heart
          but is there an empty corner 

          left for me?

No, my heart is not occupied
          but you? 
          you have been exiled
          there is no room

          none - for you
          such is the edict 

          of my master, my mind

-----

On hearing this
          a shiver ran through the dark
          and the voice turned to go 
          but before she left
          she touched me

          somewhere - deep inside
          as one touches the native soil 

Ik Ghatna (Punjabi)

ਇਕ ਘਟਨਾ 

ਤੇਰੀਆਂ ਯਾਦਾਂ , ਬਹੁਤ ਦੇਰ ਹੋਈ ਜਲਾਵਤਨ ਹੋਈਆਂ 

ਜਿਉਂਦੀਆਂ ਕਿ ਮੋਈਂਆਂ  - ਕੁਝ ਪਤਾ ਨਹੀਂ 

ਸਿਰਫ ਇੱਕ ਵਾਰੀ ਇਕ ਘਟਨਾ ਵਾਪਰੀ 

ਖ਼ਿਆਲਾਂ ਦੀ ਰਾਤ ਬੜੀ ਡੂੰਘੀ ਸੀ, ਤੇ ਏਨੀ ਚੁੱਪ ਸੀ 

ਕੀ ਪੱਤਾ ਖੜਕਿਆਂ ਵੀ, ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਦੇ ਕੰਨ ਤ੍ਰਭਕਦੇ  

ਫੇਰ ਤਿੰਨ ਵਾਰਾਂ ਜਾਪਿਆ 

ਛਾਤੀ ਦਾ ਬੂਹਾ ਖੜਕਦਾ 

ਤੇ ਪੋਲੇ ਪੈਰ ਛੱਤ 'ਤੇ ਚੜਦਾ ਕੋਈ 

ਤੇ ਨਹੂੰਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਪਿਛਲੀ ਕੰਧ ਖੁਰਚਦਾ 

ਤਿੰਨ ਵਾਰਾਂ ਉੱਠ ਕੇ ਮੈਂ ਕੁੰਡੀਆਂ ਟੋਹੀਆਂ 

ਹਨੇਰੇ ਨੂੰ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਕ ਗਰਬ ਪੀੜ ਸੀ 

ਉਹ ਕਦੇ ਕੁਝ ਕਹਿੰਦਾ, ਤੇ ਕਦੇ ਚੁੱਪ ਹੁੰਦਾ 

ਜਿਉਂ ਆਪਣੀ ਆਵਾਜ਼ ਨੂੰ ਦੰਦਾਂ ਦੇ ਵਿਚ ਪੀਹਂਦਾ 

ਤੇ ਫੇਰ ਜਿਉਂਦੀ ਜਾਗਦੀ ਇਕ ਸ਼ੈਅ 

ਤੇ ਜਿਉਂਦੀ ਜਾਗਦੀ ਆਵਾਜ਼: "ਮੈਂ ਕਾਲੀਆਂ ਕੋਹਾਂ ਤੋਂ ਆਈ ਹਾਂ 

ਪਾਹਰੂਆਂ ਦੀ ਅੱਖ ਤੋਂ ਇਸ ਬਦਨ ਨੂੰ ਚੁਰਾਂਦੀ, ਬੜੀ ਮਾਂਦੀ 

ਪਤਾ ਹੈਂ ਮੈਨੂੰ ਕਿ ਤੇਰਾ ਦਿਲ ਆਬਾਦ ਹੈ  

ਪਰ ਕਿਤੇ ਸੁਵੀ ਸੱਖਣੀ ਕੋਈ ਥਾਂ ਮੇਰੇ ਲਈ  ?"

"ਸੁਵੰ ਸੱਖਣ ਬੜੀ ਹੈਂ ਪਰ ਤੂੰ। .. " ਤ੍ਰਭਕ ਕੇ ਮੈਂ ਆਖਿਆ 

"ਤੂੰ ਜਲਾਵਤਨ... ਨਹੀਂ ਕੋਈ ਥਾਂ ਨਹੀਂ 

ਮੈਂ ਠੀਕ ਕਹਿੰਦੀ ਹਾਂ ਕਿ ਕੋਈ ਥਾਂ ਨਹੀਂ ਤੇਰੇ ਲਈ 

ਇਹ ਮੇਰੇ ਮਸਤਕ ਮੇਰੇ ਆਕਾ ਦਾ ਹੁਕਮ ਹੈ" 

--------

ਤੇ ਫੇਰ ਜੀਕਣ ਸਾਰਾ ਹਨੇਰਾ ਹੀ ਕੰਬ ਜਾਂਦਾ ਹੈ 

ਉਹ ਪਿਛਾਂਹ ਨੂੰ ਪਰਤੀ 

ਪਰ ਜਾਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਹ ਉਰਾਂਹ ਹੋਈ 

ਤੇ ਮੇਰੀ ਹੋਂਦ ਨੂੰ ਉਸ ਇਕ ਵਾਰ ਛੋਹਿਆ, ਹੋਲੀ ਜਹੀ 

ਇੰਜ , ਜਿਵੇਂ ਕੋਈ ਵਤਨ ਦੀ ਮਿੱਟੀ ਨੂੰ ਛੋਹਂਦਾ ਹੈ  ....

Ika ghaṭanā 

tērī'āṁ yādāṁ, bahuta dēra hō'ī jalāvatana hō'ī'āṁ 

ji'undī'āṁ ki mō'īṁāṁ  - kujha patā nahīṁ 

sirapha ika vārī ika ghaṭanā vāparī 

ḵẖi'ālāṁ dī rāta baṛī ḍūghī sī, tē ēnī cupa sī 

kī patā khaṛaki'āṁ vī, var'hi'āṁ dē kana trabhakadē  

phēra tina vārāṁ jāpi'ā 

chātī dā būhā khaṛakadā 

tē pōlē paira chata'tē caṛadā kō'ī 

tē nahū'āṁ dē nāla pichalī kadha khuracadā 

tina vārāṁ uṭha kē maiṁ kuḍī'āṁ ṭōhī'āṁ 

hanērē nū jisa tar'hāṁ ika garaba pīṛa sī 

uha kadē kujha kahidā, tē kadē cupa hudā 

ji'uṁ āpaṇī āvāza nū dadāṁ dē vica pīhandā 

tē phēra ji'undī jāgadī ika śai'a 

tē ji'undī jāgadī āvāza: "Maiṁ kālī'āṁ kōhāṁ tōṁ ā'ī hāṁ 

pāharū'āṁ dī akha tōṁ isa badana nū curāndī, baṛī māndī 

patā haiṁ mainū ki tērā dila ābāda hai  

para kitē suvī sakhaṇī kō'ī thāṁ mērē la'ī  ?"

"Suva sakhaṇa baṛī haiṁ para tū. .. " Trabhaka kē maiṁ ākhi'ā 

"tū jalāvatana... Nahīṁ kō'ī thāṁ nahīṁ 

maiṁ ṭhīka kahidī hāṁ ki kō'ī thāṁ nahīṁ tērē la'ī 

iha mērē masataka mērē ākā dā hukama hai" 

--------

tē phēra jīkaṇa sārā hanērā hī kaba jāndā hai 

uha pichānha nū paratī 

para jāṇa tōṁ pahilāṁ uha urānha hō'ī 

tē mērī hōnda nū usa ika vāra chōhi'ā, hōlī jahī 

ija, jivēṁ kō'ī vatana dī miṭī nū chōhandā hai  ....

ek  ghatana 

teree yaaden, bahut der huee jalaavatan hueen 

abhee zinda hain ya murda - kuchh pata nahin 

[jalaavatan - exile]

sirph ek baar ek ghatana huee 

khyaalon kee raat bahut gaharee thee, 

aur aisee chup ki patta khadakate hee,

barason ke kaan khanakate 

phir teen baar laga - 

jyoon chhaatee ka daravaaza khadakata 

aur dabe paanv chhat par chadhata koee 

aur naakhoon se pichhalee deevaar khurachata 

teen baar uth kar mainne kundiyaan tatoleen 

andhere ko ek garbh peed thee 

voh kabhee kuchh kahata kabhee chup rahata 

jaise apanee aavaaz ko daanton tale bheenchata 

aur phir ek jeetee jaagatee aavaaz: "main kaalee kohon se aaeen hoon 

shikaarion kee aankh se is badan ko churaatee 

pata hai mujhe ki tera dil aabaad hai 

par hai kaheen is ghuth mein khaalee jagah mere lie?"

"khaalee jagah to hai ... par too?" ghabara kar mainne kaha 

"too jalaavatan .. koee jagah nahin 

main theek kahatee hoon koee jagah nahin tere lie  

yah mere mastak mere maalik ka hukm hai"

----------

aur phir jyoon saara andhera hee kaamp jaata hai 

vah peechhe ko palatee 

aur jaane se pahale kareeb aaee 

aur mere astitv ko usane ek baar chhua 

yoon, jaise koee vatan kee mittee ko chhoota hai

एक टुकड़ा धूप का A Patch of Sunshine ਇਕ ਟੋਟਾ ਧੁੱਪ ਦਾ

एक टुकड़ा धूप का 

मुझे वो वक़्त याद है 
जब एक टुकड़ा धूप का 
सूरज की उँगली पकड़ के 
अँधेरे का मेला देखता 
भीड़ों में हुआ गुमशुदा 

सोचती हूँ कि सहम का और 

एकांत का भी साथ होता है 

मैं जो इसकी कुछ नहीं 

पर इस गुमशुदा बच्चे ने 

ये हाथ मेरा पकड़ लिया 

तू कहीं मिलता नहीं 

लेकिन हाथ को छूती

एक गरम और नन्ही साँस 

ना मेरे हाथ से संभलती

ना कुछ हाथ से खाती 

अँधेरा कहीं ढलता नहीं
मेले के शोर में भी 
है एक आलम चुप्प का 
और याद तेरी इस तरहाँ 
जैसे एक टुकड़ा धूप का 

A Patch of Sunshine

I remember the time
          when a patch of light
          holding the finger of sun
          in the festival of dark
          got separated in a scrum 

I wonder 

          if solitude and fear 
          are kith and kin 
          the lost child has held my hand
          though I am a stranger to him

You are nowhere to be found
          I feel a hot breath 

          on my hand
          not easy to comfort
          not easy to understand 

The dark looms forever
          but in the din of crowd
          there is a silence divine
          and your memory comes
          like a patch of sunshine 

NOTES

This short poem shows Amrita’s mastery of the metaphor. She seamlessly blends three visual landscapes to create an emotional impact that culminates in the last stanza. First is the image of a patch of light separated from radiant sun and lost in the vast darkness with associated emotions of warmth and cold. Second is the image of a child lost in a crowd - feeling alone and scared - searching for parent and comfort. And third is the image of an adult helping the child in the quest - and how the child attaches to his savior. These three landscapes and their actions are resolved perfectly when the poem’s meaning becomes clear: the patch of light and the child are a lover’s memory, and the poet is searching for the lover perhaps in vain, yet she finds solace even in her quest. 

ਇਕ ਟੋਟਾ ਧੁੱਪ ਦਾ 

ਮੈਨੂ ਉਹ ਵੇਲਾ ਯਾਦ ਹੈ 
ਜਦ ਇਕ ਟੋਟਾ ਧੁੱਪ ਦਾ 
ਸੂਰਜ ਦੀ ਉਂਗਲ ਪਕੜ ਕੇ 
ਨ੍ਹੇਰੇ ਦਾ ਮੇਲਾ ਵੇਖਦਾ 
ਭੀੜਾਂ ਦੇ ਵਿਚ ਗੁਆਚਿਆ   

ਸੋਚਦੀ ਹਾਂ ਸਹਿਮ ਦਾ ਤੇ  ---
ਸੁਵੰ ਦਾ ਵੀ ਸਾਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ 
ਮੈਂ ਜੁ ਇਸਦੀ ਕੁਝ ਨਹੀਂ 
ਪਰ ਇਸ ਗੁਆਚੇ ਬਾਲ ਨੇ 
ਇਕ ਹੱਥ ਮੇਰਾ ਫੜ ਲਿਆ 

ਤੂੰ ਕਿਤੇ ਲੰਬਦਾ ਨਹੀਂ 
ਹੱਥ ਨੂੰ ਛੋਹਂਦਾ ਪਿਆ 
ਨਿੱਕਾ ਤੇ ਤੱਤਾਂ ਇਕ ਸਾਹ 
ਨਾ ਹੱਥ ਦੇ ਨਾਲ ਪਰਚਦਾ 
ਨਾਂ ਹੱਥ ਦਾ ਖਾਂਦਾ ਵਸਾਹ 

ਨ੍ਹੇਰਾ ਕੀਤੇ ਮੁੱਕਦਾ ਨਹੀਂ 
ਮੇਲੇ ਦੇ ਰੌਲੇ ਵਿਚ ਵੀ 
ਹੈ ਇਕ ਆਲਮ ਚੁੱਪ ਦਾ 
ਤੇ ਯਾਦ ਤੇਰੀ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ   ---
ਜਿਉਂ ਇਕ ਟੋਟਾ ਧੁੱਪ ਦਾ 

Ika ṭōṭā dhupa dā 

mainū uha vēlā yāda hai 

jada ika ṭōṭā dhupa dā 

sūraja dī uṅgala pakaṛa kē 

nhērē dā mēlā vēkhadā 

bhīṛāṁ dē vica gu'āci'ā   

sōcadī hāṁ sahima dā tē  ---

suva dā vī sāka hudā hai 

maiṁ ju isadī kujha nahīṁ 

para isa gu'ācē bāla nē 

ika hatha mērā phaṛa li'ā 

tū kitē labadā nahīṁ 

hatha nū chōhandā pi'ā 

nikā tē tatāṁ ika sāha 

nā hatha dē nāla paracadā 

nāṁ hatha dā khāndā vasāha 

nhērā kītē mukadā nahīṁ 

mēlē dē raulē vica vī 

hai ika ālama cupa dā 

tē yāda tērī isa tar'hāṁ   ---

ji'uṁ ika ṭōṭā dhupa dā

ek tukada dhoop ka 

mujhe vo vaqt yaad hai 

jab ek tukada dhoop ka 

sooraj kee ungalee pakad ke 

andhere ka mela dekhata 

bheedon mein hua gumashuda 

sochatee hoon ki aatank ka aur 

ekaant ka bhee saath hota hai 

main jo isakee kuchh nahin 

par is gumashuda bachche ne 

ye haath mera pakad liya 

too kaheen milata nahin 

haath ko chhoo raha hai 

garam aur chhota ek saans 

na haath se sambhalata 

na haath se leta kaur  

andhera kaheen dhalata nahin

mele ke shor mein bhee 

hai ek aalam chupp ka 

aur yaad teree is tarahaan 

jaise ek tukada dhoop ka

एक गीत A Song ਇੱਕ ਗੀਤ

एक गीत 

क्यों नैन पलट लिए रे

जिस रुत नैन मिले थे

फिर वही रुत आन खड़ी रे

सूखी पवनों का मूंह देखें 

बदलियाँ प्यासी फिरतीं रे

क्यों नैन पलट लिए रे

A Song

The season when our eyes first met
          has returned to stare at us 
why do you look away?

Clouds gaze at parched winds
          and roam aimlessly with thirst

why do you look away?

ਇੱਕ ਗੀਤ

ਕਾਹਨੂੰ ਅੱਖੀਆਂ ਪਰਤਾਈਆਂ ਵੇ ਹੋ !

ਜੇਹੜੀ ਰੁੱਤੇ ਅੱਖੀਆਂ ਲੱਗੀਆਂ
ਫਿਰ ਓਹਿਓ ਰੁੱਤਾਂ ਆਈਆਂ ਵੇ ਹੋ!

ਸੁੱਕਿਆਂ ਪੌਣਾਂ ਦਾ ਮੂਹਂ ਦੇਖਣ

ਬਦਲੀਆਂ ਤਰੀਹਾਈਆਂ ਵੇ ਹੋ  !

ਕਾਹਨੂੰ ਅੱਖੀਆਂ ਪਰ੍ਤਾਈਆਂ ਵੇ ਹੋ !

-------

From: book ਸਰਘੀ ਵੇਲਾ 

मजबूर Forced ਮਜਬੂਰ [II]

This is one of two poems by the same title "Majboor" on the plight of women abducted in 1947 partition.  This is the shorter of the two poems, of which I've excerpted only the opening and closing stanzas.

मजबूर 

 १९४७ में जबरदस्ती उठाई हुई इस्त्री

"मैं बेटी गर्व पंजाब की, देख फटे मेरे नसीब 
कैसे कहूँ बोल के, कटी हुई मेरी जीभ। 
... 
ज़ोर ज़बर की हद है, आतंक की भरमार 
यहाँ बिका धरम ईमान है, यहाँ बिकी देश की नार  |"

Forced [2] 

On women abducted in 1947

"I'm the daughter of Punjab
          behold, my fate has been shorn
How do I tell my tale
          for my tongue has been torn!
...
Violence has crossed all limits
          with atrocities untold
Faith and decency purchased
          and women of nation sold

ਮਜਬੂਰ 

1947 ਵਿਚ ਜਬਰੀ ਚੁੱਕੀ ਇਸਤ੍ਰੀ

"ਮੈਂ ਤੱਤੀ ਧੀ ਪੰਜਾਬ ਦੀ, ਮੇਰੇ ਫੁੱਟੇ ਵੇਖ ਨਸੀਬ 
ਕੀਕਣ ਦੱਸਾਂ ਬੋਲ ਕੇ, ਟੁਕੀ ਗਈ ਮੇਰੀ ਜੀਭ  
...
ਜ਼ੋਰ ਜ਼ਬਰ ਦੀ ਹੱਦ ਵੇ, ਅੱਤਾਂ ਦੀ ਭਰਮਾਰ 
ਏਥੇ ਵਿਕਿਆ ਧਰਮ ਈਮਾਨ ਵੇ, ਏਥੇ ਵਿਕੀ ਦੇਸ ਦੀ ਨਾਰ  | "

चैत्र ਚੇਤਰ

चैत्र

यह व्यापार मुबारक हमको 
कल हँसती थी जो दुनिया 
वही दुनिया आज हमसे 
चुटकी माँगने आई है 

बिरहा की एक ओखल मूसल 
ज़िन्दगी का मैंने सुरमा पीसा 
रोज़ रात को अम्बर आ के 
माँगता एक सलाई है 

दो आँखों के पानी अंदर 
कल हमने कुछ सपने घोले 
यह धरती आज मेरे आँगन 
चुन्नी रंगने आई है 

ਚੇਤਰ 

ਸਾਡਾ ਵਣਜ ਮੁਬਾਰਕ ਸਾਨੂੰ 

ਕੱਲ ਹੱਸਦੀ ਸੀ ਜਿਹੜੀ ਦੁਨੀਆਂ 
ਉਹ ਦੁਨੀਆਂ ਅੱਜ ਸਾਡੇ ਕੋਲੋਂ 
ਚੁਟਕੀ ਮੰਗਣ ਆਈ ਵੇ 

ਬਿਰਹਾ ਦਾ ਇਕ ਖਰਲ ਬਲੌਰੀ 
ਜਿੰਦੜੀ ਦਾ ਅਸਾਂ ਸੂਰਮਾ ਪੀਠਾ 
ਰੋਜ਼ ਰਾਤ ਨੂੰ ਅੰਬਰ ਆ ਕੇ 
ਮੰਗਦਾ ਇਕ ਸਲਾਈ ਵੇ 

ਦੋ ਅੱਖੀਆਂ ਦੇ ਪਾਣੀ ਅੰਦਰ 
ਕੱਲ ਅਸਾਂ ਕੁਝ ਸੁਪਨੇ ਘੋਲੇ 
ਇਹ ਧਰਤੀ ਅਜ ਸਾਡੇ ਵੇਹੜੇ 
ਚੁੰਨੀ ਰੰਗਣ ਆਈ ਵੇ 


- selected verses

Also from this poem
Blessed

Poem: Chetar 

Cētara 

sāḍā vaṇaja mubāraka sānū 

kala hasadī sī jihaṛī dunī'āṁ 

uha dunī'āṁ aja sāḍē kōlōṁ 

cuṭakī magaṇa ā'ī vē 

birahā dā ika kharala balaurī 

jidaṛī dā asāṁ sūramā pīṭhā 

rōza rāta nū abara ā kē 

magadā ika salā'ī vē 

dō akhī'āṁ dē pāṇī adara 

kala asāṁ kujha supanē ghōlē 

iha dharatī aja sāḍē vēhaṛē 

cunī ragaṇa ā'ī vē

chaitr

yah vyaapaar mubaarak hamako 

kal hansatee thee jo duniya 

vahee duniya aaj hamase 

chutakee maangane aaee hai 

biraha kee ek okhal moosal 

zindagee ka mainne surama peesa 

roz raat ko ambar aa ke 

maangata ek salaee hai 

do aankhon ke paanee andar 

kal hamane kuchh sapane ghole 

yah dharatee aaj mere aangan 

chunnee rangane aaee hai

तू नहीं आया ... You have not come...ਤੂੰ ਨਹੀਂ ਆਇਆ

तू नहीं आया 

आज फिर तारे कह गए 
उमरों के महल अब भी 
हुस्नों के दियें हैं जल रहे 
... तू नहीं आया 

किरणों का समूह कह रहा 
रातों की गहरी नींद में 
अब भी चाँद है जग रहा
... तू नहीं आया  

You have not come

Stars sent a message today:

          The lamp of youth is still kindling 
          in the palace of life
... You have not come

Light beams have come to say:
          The moon is still peaking
          through the slumber of night

... You have not come

ਤੂੰ ਨਹੀਂ ਆਇਆ 

ਅੱਜ ਫੇਰ ਤਾਰੇ ਕਹਿ ਗਏ 
ਉਮਰਾਂ ਦੇ ਮਹਿਲੀਂ ਅਜੇ ਵੀ 
ਹੁਸਨਾਂ ਦੇ ਦੀਵੇ ਬਲ ਰਹੇ 
... ਤੂੰ ਨਹੀਂ ਆਇਆ 

ਕਿਰਨਾਂ ਦਾ ਝੁਰਮਟ ਆਖਦਾ 
ਰਾਤਾਂ ਦੀ ਗੂੜੀ ਨੀਂਦ ਚੋਂ 
ਹਾਲੇ ਵੀ ਚਾਨਣ ਜਾਗਦਾ 
... ਤੂੰ ਨਹੀਂ ਆਇਆ 


-selected verses 

From: Cheternama ਚੇਤੇਰਨਾਮਾ  चेतरनामा 

ओ मेरे दोस्त ....O My Friend.... ਓ ਮੇਰੇ ਦੋਸਤ ...

ओ मेरे दोस्त  ... 

ओ मेरे दोस्त, मेरे अजनबी 

एक बार अचानक तू आया 

तो वक़्त सचमुच हैरान मेरे कमरे में खड़ा रह गया 

शाम का सूरज उतरते उतरते ठहर गया 

और घड़ी भर उसने डूबने की किस्मत भुला दी 

फिर अज़ल के नियम ने एक दुहाई दी 

वक़्त ने - बीते ठहरे क्षणों को देखा 

और घबरा कर खिड़की से छलाँग मार दी 

वह बीते ठहरे क्षणों की घटना 

अब तुम्हें भी बड़ी अचरज लगती है 

और अब मुझे भी बड़ी अचरज लगती है 

और शायद वक़्त को भी फिर वह गलती गवारा नहीं 

अब सूरज रोज़ वक़्त पर डूब जाता है 

और अँधेरा रोज़ मेरी छाती में चुब जाता है 

पर बीते ठहरे क्षणों का एक सच है 

अब तू और मैं इसे समझना चाहें यां नहीं 

यह अलग बात है 

पर उस दिन वक़्त ने जब खिड़की से छलाँग मारी थी 

और उसके घुटनों से जो खून बहा था 

वह खून  

मेरी खिड़की के नीचे अभी भी जमा हुआ है 

O My Friend

O my friend, my stranger
          once when you came 
          unannounced 
          the Time stood still 
          stunned in my room

The evening sun 

          sinking slowly
          paused for a moment

          and postponed its fate

The gods 

          said a silent prayer 
          and Time stared 
          at the frozen moments
          and jumped in panic
          out my window

The incident 

          of the frozen moments
          now seems strange to me
          now seems strange to you
          and perhaps Time shall not
          repeat its mistake too

Now the sun sets dutifully
          and the dark stabs my heart 
          everyday
          but there is a truth
          of the frozen moments
          whether you or I acknowledge it 
          is another matter

That day
          when Time jumped out my window
          and bled its knees on the ground  
          that blood dried there
          and is still around 

ਓ ਮੇਰੇ ਦੋਸਤ ...

ਓ ਮੇਰੇ ਦੋਸਤ ! ਮੇਰੇ ਅਜਨਬੀ  !
ਇਕ ਵਾਰ ਅਚਾਨਕ ਤੂੰ ਆਇਆ ! --
ਤਾਂ ਵਕ਼ਤ ਅਸਲੋਂ ਹੈਰਾਨ ਮੇਰੇ ਕਮਰੇ 'ਚ ਖਲੋਤਾ ਰਹਿ ਗਿਆ ...

ਤਰਕਾਲਾਂ ਦਾ ਸੂਰਜ ਲਹਿਣ ਵਾਲਾ ਸੀ ਪਰ ਲਹਿ ਨਾ ਸਕਿਆ
ਤੇ ਘੜੀ ਕੁ ਉਸਨੇ ਡੁੱਬਣ ਦੀ ਕਿਸਮਤ ਵਿਸਾਰ ਦਿੱਤੀ
ਫਿਰ ਅਜ਼ਲਾਂ ਦੇ ਨੇਮ ਨੇਂ ਇਕ ਦੁਹਾਈ ਦਿੱਤੀ  ...
ਵਕ਼ਤ ਨੇ - ਬੀਤੇ ਖਲੋਤੇ ਛਿਣਾਂ ਨੂੰ ਤੱਕਿਆ
   ਤੇ ਘਾਬਰ ਕੇ ਬਾਰੀ 'ਚੋਂ ਛਾਲ ਦਿੱਤੀ   ....

ਉਹ ਬੀਤੇ ਖਲੋਤੇ ਛਿਣਾਂ ਦੀ ਘਟਨਾ  ---
ਹੁਣ ਤੈਨੂੰ ਵੀ ਬੜੀ ਅਸਚਰਜ ਲੱਗਦੀ ਹੈ
ਤੇ ਮੈਨੂੰ ਵੀ ਬੜੀ ਅਸਚਰਜ ਲੱਗਦੀ ਹੈ
ਤੇ ਸ਼ਾਇਦ ਵਕ਼ਤ ਨੂੰ ਵੀ ਫੇਰ ਉਹ ਗ਼ਲਤੀ ਗਵਾਰਾ ਨਹੀਂ   ....

ਹੁਣ ਸੂਰਜ ਰੋਜ਼ ਵੇਲੇ ਸਿਰ ਡੁੱਬ ਜਾਂਦਾ ਹੈ
ਤੇ ਹਨੇਰਾ ਰੋਜ਼ ਮੇਰੀ ਛਾਤੀ ਵਿਚ ਖੁੱਬ ਜਾਂਦਾ ਹੈ
ਪਰ ਬੀਤੇ ਖਲੋਤੇ ਛਿਣਾਂ ਦਾ ਇਕ ਸੱਚ ਹੈ  ---
ਹੁਣ ਤੂੰ ਤੇ ਮੈਂ ਉਹਨੂੰ ਮੰਨਣਾ ਚਾਹੀਏ ਜਾਂ ਨਾ
     ਇਹ ਵੱਖਰੀ ਗੱਲ ਹੈ   ....

ਪਰ ਉਸ ਦਿਨ ਵਕ਼ਤ ਨੇ ਜਦ ਬਾਰੀ 'ਚੋਂ ਛਾਲ਼ ਮਾਰੀ ਸੀ
ਤੇ ਉਸ ਦੇ ਗੋਡਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਜੋ ਲਹੂ ਸਿਮਿੰਆਂ ਸੀ

ਉਹ ਲਹੂ   ---

ਮੇਰੀ ਬਾਰੀ ਦੇ ਥੱਲੇ ਅਜੇ ਵੀ ਜਾਮਿਆ ਹੋਇਐ   .....


From: Cheternama  चैतरनामा  ਚੇਤੇਰਨਾਮਾ