Amrita Pritam

Amrita Pritam
This blog explores the poetry of Amrita Pritam. All her original poems are in Punjabi. I've translated them in Hindi. The Hindi translations are relatively straight forward and there are other authors who have translated her work in Hindi. In some cases, where I could, I have translated a few of her poems in English. This is an entirely different task from Hindi translation. I have major reservations and a few misgivings about any attempt to translate poems in general. All of those concerns apply here in full force. I consider these translations as my musings and explorations: they carry no weight and are no substitute for experiencing the poetry in Punjabi. I am acutely aware of the challenges this may pose to even Hindi readers, let alone English ones. I offer no recourse.

Sunday, May 24, 2020

साहित्य Literary Figures ਸਾਹਿਤ


साहित्य 


कुछ कलमें  --- पालतू तोते 
जो ग़म-ए-जान और ग़म-ए-दुनिया कंठ करते हैं 
ठंडे और गर्म सांस भरते हैं 
और फिर पिंजरे की सीख से चोंच मारते है 
कि अब शौहरत की चूरी ज़रूर मिलनी चाहीए 


Literary Figures


A few pens - tamed parrots
          wax eloquent 
          on the human condition
          they sigh and fret
          in consideration

And then tap their beaks 
          on the cages
          for now 
          they must be fed 
          the morsels of fame 


Amrita wrote several poems piercing the hypocrisy of the elite or the inanities of the political class. Though Amrita had deep reverence for the written word, she seldom criticized other’s written work. This is the only poem on literature in this collection.  In this poem, she takes a shot at the literary figures who kowtow to the establishment for the sake of fame. In her career, she was often the target of criticism from the literary establishment for being a beautiful woman who challenged their conventions, outshone their craft and socialized as an equal among them - smoking and drinking openly at a time when such practices were taboo for women. It was clearly a case of envy. 


Amrita clearly had political affiliations: she was a member of Progressive Writers group, wrote admiringly of Lenon, Ho Chi Min, Martin Luther King and other world leaders. Nonetheless, she never took a strong public stand on policy issues. Like her treatment of her fictional characters, even her criticisms of public figures were psychological and moral. 


Other political poems - Tamge,  Lenon, Ho Chi Min, MLK 



साहित 


कुझ कलमां  --- पालतू तोते 
जो ग़म-ए-जानां , ते ग़म-ए-दुनीआं  कंठ करदे हन 
ठंडे ते तते साह भरदे हन 
ते फेर पिंजरे दी सीख़ नाल चुंझां मारदे 

कि हुण शुहरत दी चूरी ज़रूर मिलणी चाहीदी  



ਸਾਹਿਤ 


ਕੁਝ ਕਲਮਾਂ  --- ਪਾਲਤੂ ਤੋਤੇ 
ਜੋ ਗ਼ਮ-ਏ-ਜਾਨਾਂ , ਤੇ ਗ਼ਮ-ਏ-ਦੁਨੀਆਂ  ਕੰਠ ਕਰਦੇ ਹਨ 
ਠੰਡੇ ਤੇ ਤੱਤੇ ਸਾਹ ਭਰਦੇ ਹਨ 
ਤੇ ਫੇਰ ਪਿੰਜਰੇ ਦੀ ਸੀਖ਼ ਨਾਲ ਚੁੰਝਾਂ ਮਾਰਦੇ 
ਕਿ ਹੁਣ ਸ਼ੁਹਰਤ ਦੀ ਚੂਰੀ ਜ਼ਰੂਰ ਮਿਲਣੀ ਚਾਹੀਦੀ  



Sāhita 


kujha kalamāṁ  --- pālatū tōtē 
jō ġama-ē-jānāṁ, tē ġama-ē-dunī'āṁ  kaṭha karadē hana 
ṭhaḍē tē tatē sāha bharadē hana 
tē phēra pijarē dī sīḵẖa nāla cujhāṁ māradē 
ki huṇa śuharata dī cūrī zarūra milaṇī cāhīdī




विश्वास Faith ਵਿਸ਼ਵਾਸ




विश्वास 


एक अफ़वाह बड़ी काली 
एक चमगादड़ की तरह मेरे कमरे में आई है 
दीवारों से टक्करें मारती 
कोने, मोरियाँ और सुरंगों को ढूंढती  ...
पर आँखों की काली गलियाँ 
मैंने हाथों से ढक लीं हैं 
और तेरे इश्क़ की मैंने कानों में रुई डाल ली है  ...


Faith


A black rumor
          like a bat 
          has found its way into my room
          flinging against the walls
          looking for crannies
          corners and crevices
But I have covered
          the dark lanes of my eyes
          with my hands
          and I have plugged my ears
          with the cotton wool 
          of your love



The power of this poem lies in its metaphor and imagery - and in its integration with the poet’s insight on lovers’ trust. The image of a bat entering a room and flinging against walls is provocative. In fact, I have experienced this as a child in India when I lived near a park. One summer night a bat entered the room of our bedroom through an open clerestory window and pounded on the walls looking for an escape. It is a terrifying ordeal for a child - even if the bat is the one in trouble! Amrita uses this image deftly to suggest the power of love to blind us to information we don’t want to hear. What makes the poem poignant is the fact that we don’t know whether the rumor is true.


Stage of love: akidat [trust/reverence]

 

विशवास 


इक अफ़वाह बड़ी काली 
इक चामचिੱठ वांगू मेरे कमरे 'च आई है 
कंधां नूं टੱकरां मारदी 
ते खुंडां मोरीआं ते सुरंगां लੱभदी 
पर अੱखां दीआं कालीआं गलीआं 
मैं हੱथां दे नाल ढੱक लईआं हन 
ते तेरे इशक़ दा मैं कंनां 'च रूं दे लिआ है  ...


ਵਿਸ਼ਵਾਸ 


ਇਕ ਅਫ਼ਵਾਹ ਬੜੀ ਕਾਲੀ 
ਇਕ ਚਾਮਚਿੱਠ ਵਾਂਗੂ ਮੇਰੇ ਕਮਰੇ 'ਚ ਆਈ ਹੈ 
ਕੰਧਾਂ ਨੂੰ ਟੱਕਰਾਂ ਮਾਰਦੀ 
ਤੇ ਖੁੰਡਾਂ ਮੋਰੀਆਂ ਤੇ ਸੁਰੰਗਾਂ ਲੱਭਦੀ 
ਪਰ ਅੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਕਾਲੀਆਂ ਗਲੀਆਂ 
ਮੈਂ ਹੱਥਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਢੱਕ ਲਈਆਂ ਹਨ 
ਤੇ ਤੇਰੇ ਇਸ਼ਕ਼ ਦਾ ਮੈਂ ਕੰਨਾਂ 'ਚ ਰੂੰ ਦੇ ਲਿਆ ਹੈ  ...


Viśavāsa 

ika afavāha baṛī kālī 
ika cāmaciṭha vāṅgū mērē kamarē'ca ā'ī hai 
kadhāṁ nū ṭakarāṁ māradī 
tē khuḍāṁ mōrī'āṁ tē suragāṁ labhadī 
para akhāṁ dī'āṁ kālī'āṁ galī'āṁ 
maiṁ hathāṁ dē nāla ḍhaka la'ī'āṁ hana 
tē tērē iśaqa dā maiṁ kanāṁ'ca rū dē li'ā hai  ...






 

Thursday, May 14, 2020

Bread ਬੁਰਕੀ

Bread


Last night 
          I took a bite 
          from the bread of dreams 
                    I don’t know how 
                    the sky came to hear of it 

Giant wings 
          heard the news 
Long beaks 
          heard the news 
Callous tongues 
          heard the news
Sharp claws 
          heard the news

Naked
          lay the bread of dreams
                    its flavor unclothed
                    its flesh exposed
                    its soul laid bare

One swoop
          the bread was snatched
One swoop
          my hands were scarred
          and my cheeks clawed 

On my lips
          no bread remains
          only the tales of bread 
                    the nights are black vultures

Last night 
          I took a bite 
          from the bread of dreams 
                    I don’t know how 
                    the sky came to hear of it 



बुरकी 


जिंद -कुड़ी ने कੱल रात नूं 
सुपने दी इक बुरकी भंनी 
पता नहीं इह ख़बर किस तरां 
पहुंच गई अंबर दे कंनी 

वੱडिआं खंबां ख़बर सुणी 
ते लंमीआं चुंझां ख़बर सुणी 
ते खुंडिआं मूंहां ख़बर सुणी 
ते तिੱखीआं नहूंआं ख़बर सुणी 

इस बुरकी दा नंगा पिंडां 
इस खुशबू दा कੱजण पाटा 
ना कोई मन दा ओहला मिलिआ 
ना कोई तन दा झुंग्हल़ माटा 

इक झपੱटे बुरकी खुੱसी 
दोवें हੱथ वलूंधर घੱते 
इक झपੱटे गੱल झरीटी 
नहुंदर वੱजी मूहं ते उੱते 

मूहं दे विच बुरकी दी थांवें 
रहि गईआं बुरकी दीआं गੱलां 
अंबर दे विच उੱडण पईआं 
रातां किवेंकालीआं इੱलां 

जिंद-कुड़ी ने कੱल रात नूं 
 सुपने दी इक बुरकी भंनी 
पता नहीं इह ख़बर किस तरां 
पहुंच गई अंबर दे कंनी 

ਬੁਰਕੀ 


ਜਿੰਦ -ਕੁੜੀ ਨੇ ਕੱਲ ਰਾਤ ਨੂੰ 
ਸੁਪਨੇ ਦੀ ਇਕ ਬੁਰਕੀ ਭੰਨੀ 
ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਇਹ ਖ਼ਬਰ ਕਿਸ ਤਰਾਂ 
ਪਹੁੰਚ ਗਈ ਅੰਬਰ ਦੇ ਕੰਨੀ 

ਵੱਡਿਆਂ ਖੰਬਾਂ ਖ਼ਬਰ ਸੁਣੀ 
ਤੇ ਲੰਮੀਆਂ ਚੁੰਝਾਂ ਖ਼ਬਰ ਸੁਣੀ 
ਤੇ ਖੁੰਡਿਆਂ ਮੂੰਹਾਂ ਖ਼ਬਰ ਸੁਣੀ 
ਤੇ ਤਿੱਖੀਆਂ ਨਹੂੰਆਂ ਖ਼ਬਰ ਸੁਣੀ 

ਇਸ ਬੁਰਕੀ ਦਾ ਨੰਗਾ ਪਿੰਡਾਂ 
ਇਸ ਖੁਸ਼ਬੂ ਦਾ ਕੱਜਣ ਪਾਟਾ 
ਨਾ ਕੋਈ ਮਨ ਦਾ ਓਹਲਾ ਮਿਲਿਆ 
ਨਾ ਕੋਈ ਤਨ ਦਾ ਝੁੰਗ੍ਹਲ਼ ਮਾਟਾ 

ਇਕ ਝਪੱਟੇ ਬੁਰਕੀ ਖੁੱਸੀ 
ਦੋਵੇਂ ਹੱਥ ਵਲੂੰਧਰ ਘੱਤੇ 
ਇਕ ਝਪੱਟੇ ਗੱਲ ਝਰੀਟੀ 
ਨਹੁੰਦਰ ਵੱਜੀ ਮੂਹਂ ਤੇ ਉੱਤੇ 

ਮੂਹਂ ਦੇ ਵਿਚ ਬੁਰਕੀ ਦੀ ਥਾਂਵੇਂ 
ਰਹਿ ਗਈਆਂ ਬੁਰਕੀ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ 
ਅੰਬਰ ਦੇ ਵਿਚ ਉੱਡਣ ਪਈਆਂ 
ਰਾਤਾਂ ਕਿਵੇਂਕਾਲੀਆਂ ਇੱਲਾਂ 

ਜਿੰਦ-ਕੁੜੀ ਨੇ ਕੱਲ ਰਾਤ ਨੂੰ 
 ਸੁਪਨੇ ਦੀ ਇਕ ਬੁਰਕੀ ਭੰਨੀ 
ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਇਹ ਖ਼ਬਰ ਕਿਸ ਤਰਾਂ 
ਪਹੁੰਚ ਗਈ ਅੰਬਰ ਦੇ ਕੰਨੀ 

Burakī 

jida -kuṛī nē kala rāta nū 
supanē dī ika burakī bhanī 
patā nahīṁ iha ḵẖabara kisa tarāṁ 
pahuca ga'ī abara dē kanī 

vaḍi'āṁ khabāṁ ḵẖabara suṇī 
tē lamī'āṁ cujhāṁ ḵẖabara suṇī 
tē khuḍi'āṁ mūhāṁ ḵẖabara suṇī 
tē tikhī'āṁ nahū'āṁ ḵẖabara suṇī 

isa burakī dā nagā piḍāṁ 
isa khuśabū dā kajaṇa pāṭā 
nā kō'ī mana dā ōhalā mili'ā 
nā kō'ī tana dā jhug'haḻa māṭā 

ika jhapaṭē burakī khusī 
dōvēṁ hatha valūdhara ghatē 
ika jhapaṭē gala jharīṭī 
nahudara vajī mūhaṁ tē utē 

mūhaṁ dē vica burakī dī thānvēṁ 
rahi ga'ī'āṁ burakī dī'āṁ galāṁ 
abara dē vica uḍaṇa pa'ī'āṁ 
rātāṁ kivēṅkālī'āṁ ilāṁ 

jida-kuṛī nē kala rāta nū 
 supanē dī ika burakī bhanī 
patā nahīṁ iha ḵẖabara kisa tarāṁ 
pahuca ga'ī abara dē kanī

Tuesday, May 12, 2020

विदा Farewell ਵਿਦਾ

विदा 


आज धरती से कौन विदा हुआ है 
कि अम्बर ने बाँहें फैला के 
धरती को गले लगाया है 

त्रिपुरा ने हरी चादर कफ़न पर डाली 
और सुबह की लाली ने 
आँखों का पानी पोंछ कर 
धरती के कँधे पर हाथ रखा
कहा - 

थोड़ी सी महक विदा हुई है 
पर दिल पर ना लगाना 
क्यूंकि अम्बर ने तेरी महक को 
छाती में समेट लिया है 


tripura - mythological reference: one of the epithets of Durgā,.. thou art the principle of life in creatures; by thee this world moves.


Farewell


Who has bid farewell 
          from the Earth today!

Such that the Sky 
          opened his arms
          to hug the Earth this way
Even the Life 
          came to lay
          a tribute on its grave

Wiping her own tears
          the morning Light
          put an arm around
          the Earth's side

And said -

"A breath of Fragrance 
          bid farewell today
          but do not dismay
For the Sky has gathered 
          your Fragrance
          in his bosom"



विदा 


अੱज धरती तों कौण विदा होइआ 
कि अंबर नें बाहवां वला के 
धरती नूं गल दे नाल लाइआ 

त्रिपुरा ने हरी चादर कफ़न ते पाई 
ते सुबह दी लाली ने 
अੱखां दा पाणी पूंझ के 
धरती दे मोढे ते हੱथ धरिआ 
आखिआ- 

थोड़ी जही महिक विदा होई है 
पर दिल दे नां लावीं 
कि अंबर ने तेरी महिक नूं 
छाती विच सांब लीता है 


ਵਿਦਾ 


ਅੱਜ ਧਰਤੀ ਤੋਂ ਕੌਣ ਵਿਦਾ ਹੋਇਆ 
ਕਿ ਅੰਬਰ ਨੇਂ ਬਾਹਵਾਂ ਵਲਾ ਕੇ 
ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਗਲ ਦੇ ਨਾਲ ਲਾਇਆ 

ਤ੍ਰਿਪੁਰਾ ਨੇ ਹਰੀ ਚਾਦਰ ਕਫ਼ਨ ਤੇ ਪਾਈ 
ਤੇ ਸੁਬਹ ਦੀ ਲਾਲੀ ਨੇ 
ਅੱਖਾਂ ਦਾ ਪਾਣੀ ਪੂੰਝ ਕੇ 
ਧਰਤੀ ਦੇ ਮੋਢੇ ਤੇ ਹੱਥ ਧਰਿਆ 
ਆਖਿਆ- 

ਥੋੜੀ ਜਹੀ ਮਹਿਕ ਵਿਦਾ ਹੋਈ ਹੈ 
ਪਰ ਦਿਲ ਦੇ ਨਾਂ ਲਾਵੀਂ 
ਕਿ ਅੰਬਰ ਨੇ ਤੇਰੀ ਮਹਿਕ ਨੂੰ 
ਛਾਤੀ ਵਿਚ ਸਾਂਬ ਲੀਤਾ ਹੈ 


ख़ुशी Happiness ਖੁਸ਼ੀ


ख़ुशी 


दूर कहीं से आवाज़ आई  
आवाज़ हो जैसे कि तेरी
कानों ने एक आह भर ली 
कांपने लगी ज़िंदगी सयानी 

ख़ुशी अंजानी हाथ छुड़ा के 
दोनों छोटी बाहें फैला के 
ऐसे भागी जैसे कोई 
बच्ची दौड़े नंगे पाँव उठा के 

पहला काँटा संस्कार का 
दूसरा काँटा लोक लाज का 
तीसरा काँटा धन दौलत का 
ख़तरे, कईं नुकीले किरचे

किरचे - splinters

तलिओं से काँटे निकालती 
उँगलियाँ घुटती लहू पोंछती 
मीलों-मीलों पैर लाँघती 
आ पहुँची ख़ुशी नम्र सी 

अगला पैर आगे को जाए 
पिछला पैर पीछे को आए  
आवाज़, जैसे सचमुच तेरी 
नज़र, जैसी बड़ी बेगानी 

दुविधा का तीखा काँटा 
एड़ी में कुछ ऐसे चुभा  
अक्ल इल्म का नाख़ून हारा 
घुस गया कहाँ तक अंदर 

इल्म - wisdom

सारा पैर सूजता जाए 
ज़हर सा फ़ैलता जाए 
हक्की-बक्की ज़मीं पे बैठी 
रोने लगी ख़ुशी बेचारी  

Happiness


Somewhere faraway
          I heard a voice 
          just like yours
My ears sighed
          my life trembled
          & lost its poise

Happiness
          innocent as a child 
          let go of my hand 
Ran to your voice
          feet bare
          arms open wide

First came the thorn of tradition
          second, the thorn of reputation
          third, the thorns of wealth & status
Risks lay on the path
          like splinters

Pulling her thorns
          rubbing her feet
          & wiping her blood
She arrived
          limping across 
          many miles

She stands 
          with her limbs 
          helter skelter
Her voice is just like yours
          but her eyes are 
          those of a stranger

The sharp thorn of dilemma
          has dug so deep 
          in her sole 
That with her nail of wisdom
         she doesn't know 
         how to pull it out

Her foot is swollen
          poison slowly 
          seeping
Puzzled, innocent happiness
          sits on the ground 
          weeping 



खुशी 


दूरों किधरों 'वाज सुणीवी 
'वाज जिस तर्हां तेरी होवे 
कंनां ने इक हउका भरिआ 
कंबण लੱगी जिंद सिआणी  ...

खुशी अंजाणी हੱथ छुडा के 
दोवें निੱकीआं बाहवां अੱडी 
ईकण भੱजी जीकण कोई 
बालड़ी दौड़े पैरों वाहणी  ...

 पैरों वाहणी  - naked feet

पहिला कंडां संसकार दा 
दूजा कंडां लोक लाज दा 
तीजा कंडां धन दौलत दा 
ख़तरे, जीकण कई छिलतरां  ...

तलीआं विचों कंडे कੱढदी 
पोटे घुੱटदी लहू पूंझदी 
मीलां-मीलां पैर लगांदी 
अੱपड़ पहुंची खुशी निमाणी 

पोटे - digits of a hand
अੱपड़ - to arrive
निमाणी - humble

अगला पैर अगांह नूं जावे 
पिछला पैर पिछांह नूं जावे 
'वाज, जिस तर्हां असलों तेरी 
नज़र, जिस तर्हां बड़ी बिगानी  ...

दोचिੱती दा तिੱखा कंडा 
अੱडी दे विच ईकण चुੱभा 
अकल इलम दा नहुं हारिआ 
खुੱभ गिआ है किथों ताणी  !

दोचिੱती - dilemma, double minded

सारा पैर सुੱजदा जावे 
ज़हिर जिहा फैलदा जावे 
हੱकी बੱकी भुंजे बैठी 
रोण लੱग पई खुशी अंवाणी 

अंवाणी - innocent, child like


ਖੁਸ਼ੀ 


ਦੂਰੋਂ ਕਿਧਰੋਂ 'ਵਾਜ ਸੁਣੀਵੀ 
'ਵਾਜ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤੇਰੀ ਹੋਵੇ 
ਕੰਨਾਂ ਨੇ ਇਕ ਹਉਕਾ ਭਰਿਆ 
ਕੰਬਣ ਲੱਗੀ ਜਿੰਦ ਸਿਆਣੀ  ...

ਖੁਸ਼ੀ ਅੰਜਾਣੀ ਹੱਥ ਛੁਡਾ ਕੇ 
ਦੋਵੇਂ ਨਿੱਕੀਆਂ ਬਾਹਵਾਂ ਅੱਡੀ 
ਈਕਣ ਭੱਜੀ ਜੀਕਣ ਕੋਈ 
ਬਾਲੜੀ ਦੌੜੇ ਪੈਰੋਂ ਵਾਹਣੀ  ...

 ਪੈਰੋਂ ਵਾਹਣੀ  - naked feet

ਪਹਿਲਾ ਕੰਡਾਂ ਸੰਸਕਾਰ ਦਾ 
ਦੂਜਾ ਕੰਡਾਂ ਲੋਕ ਲਾਜ ਦਾ 
ਤੀਜਾ ਕੰਡਾਂ ਧਨ ਦੌਲਤ ਦਾ 
ਖ਼ਤਰੇ, ਜੀਕਣ ਕਈ ਛਿਲਤਰਾਂ  ...

ਤਲੀਆਂ ਵਿਚੋਂ ਕੰਡੇ ਕੱਢਦੀ 
ਪੋਟੇ ਘੁੱਟਦੀ ਲਹੂ ਪੂੰਝਦੀ 
ਮੀਲਾਂ-ਮੀਲਾਂ ਪੈਰ ਲਗਾਂਦੀ 
ਅੱਪੜ ਪਹੁੰਚੀ ਖੁਸ਼ੀ ਨਿਮਾਣੀ 

ਪੋਟੇ - digits of a hand
ਅੱਪੜ - to arrive
ਨਿਮਾਣੀ - humble

ਅਗਲਾ ਪੈਰ ਅਗਾਂਹ ਨੂੰ ਜਾਵੇ 
ਪਿਛਲਾ ਪੈਰ ਪਿਛਾਂਹ ਨੂੰ ਜਾਵੇ 
'ਵਾਜ, ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਸਲੋਂ ਤੇਰੀ 
ਨਜ਼ਰ, ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬੜੀ ਬਿਗਾਨੀ  ...

ਦੋਚਿੱਤੀ ਦਾ ਤਿੱਖਾ ਕੰਡਾ 
ਅੱਡੀ ਦੇ ਵਿਚ ਈਕਣ ਚੁੱਭਾ 
ਅਕਲ ਇਲਮ ਦਾ ਨਹੁੰ ਹਾਰਿਆ 
ਖੁੱਭ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿਥੋਂ ਤਾਣੀ  !

ਦੋਚਿੱਤੀ - dilemma, double minded

ਸਾਰਾ ਪੈਰ ਸੁੱਜਦਾ ਜਾਵੇ 
ਜ਼ਹਿਰ ਜਿਹਾ ਫੈਲਦਾ ਜਾਵੇ 
ਹੱਕੀ ਬੱਕੀ ਭੁੰਜੇ ਬੈਠੀ 
ਰੋਣ ਲੱਗ ਪਈ ਖੁਸ਼ੀ ਅੰਵਾਣੀ 

ਅੰਵਾਣੀ - innocent, child like


Khuśī 

dūrōṁ kidharōṁ'vāja suṇīvī 
'vāja jisa tar'hāṁ tērī hōvē 
kanāṁ nē ika ha'ukā bhari'ā 
kabaṇa lagī jida si'āṇī  ...

Khuśī ajāṇī hatha chuḍā kē 
dōvēṁ nikī'āṁ bāhavāṁ aḍī 
īkaṇa bhajī jīkaṇa kō'ī 
bālaṛī dauṛē pairōṁ vāhaṇī  ...

 Pairōṁ vāhaṇī  - naked feet

pahilā kaḍāṁ sasakāra dā 
dūjā kaḍāṁ lōka lāja dā 
tījā kaḍāṁ dhana daulata dā 
ḵẖatarē, jīkaṇa ka'ī chilatarāṁ  ...

Talī'āṁ vicōṁ kaḍē kaḍhadī 
pōṭē ghuṭadī lahū pūjhadī 
mīlāṁ-mīlāṁ paira lagāndī 
apaṛa pahucī khuśī nimāṇī 

pōṭē - digits of a hand
apaṛa - to arrive
nimāṇī - humble

agalā paira agānha nū jāvē 
pichalā paira pichānha nū jāvē 
'vāja, jisa tar'hāṁ asalōṁ tērī 
nazara, jisa tar'hāṁ baṛī bigānī  ...

Dōcitī dā tikhā kaḍā 
aḍī dē vica īkaṇa cubhā 
akala ilama dā nahu hāri'ā 
khubha gi'ā hai kithōṁ tāṇī  !

Dōcitī - dilemma, double minded

sārā paira sujadā jāvē 
zahira jihā phailadā jāvē 
hakī bakī bhujē baiṭhī 
rōṇa laga pa'ī khuśī avāṇī 

avāṇī - innocent, child like


khushee 

door kaheen se aavaaz aaee  
aavaaz ho jaise ki teree
kaanon ne ek aah bhar lee 
kaampane lagee zindagee sayaanee 

khushee anjaanee haath chhuda ke 
donon chhotee baahen phaila ke 
aise bhaagee jaise koee 
bachchee daude nange paanv utha ke 

pahala kaanta sanskaar ka 
doosara kaanta lok laaj ka 
teesara kaanta dhan daulat ka 
khatare, kaeen nukeele kirache

kirache - splintairs

talion se kaante nikaalatee 
ungaliyaan ghutatee lahoo ponchhatee 
meelon-meelon pair laanghatee 
aa pahunchee khushee namr see 

agala pair aage ko jae 
pichhala pair peechhe ko aae  
aavaaz, jaise sachamuch teree 
nazar, jaisee badee begaanee 

duvidha ka teekha kaanta 
edee mein kuchh aise chubha  
akl ilm ka naakhoon haara 
ghus gaya kahaan tak andar 

ilm - wisdom

saara pair soojata jae 
zahar sa failata jae 
hakkee-bakkee zameen pe baithee 
rone lagee khushee bechaaree






Sunday, May 3, 2020

एक मुलाकात A Rendezvous ਇਕ ਮੁਲਾਕਾਤ


एक मुलाकात 

मैं चुप, शाँत और स्थिर खड़ी थी 
सिर्फ़ पास बहते समुन्दर में तूफ़ान था 

फिर समुन्दर को रब जाने क्या ख्याल आया 
उसने अपने तूफान की एक पोटली बाँधी 
मेरे हाथ में पकड़ाई और हँस के कुछ दूर हो गया 

हैरान थी -- पर उसका चमत्कार पकड़ लिआ 
पता था --- कि ऐसी घटना कभी सदिओं में होती है 

लाखों ख्याल आए, माथे पर झिलमिलाए 
पर खड़ी रह गयी, कि इस को उठा कर 
आज अपने शहर में मैं कैसे जाऊँगी?
मेरे शहर की हर गली तंग है 
मेरे शहर की हर छत नींची है 
मेरे शहर की हर आड़ चुगली है  ... 

मैंने सोचा -- अगर तू कहीं मिले 
तो समुन्दर की तरह इसे छाती पे रख कर 
हम दो किनारों की तरह हँस सकते थे 
और नीची छतों 
और तंग गलिओं के शहर में बस सकते थे 

पर सारी दोपहर तुझे ढूंढ़ते बीती 
और अपनी आग का मैंने खुद ही घूँट पिया 
मैं एक अकेला किनारा, किनारे को छोड़ दिया 

और दिन उतरते समय 
समुन्दर का तूफान समुन्दर को लौटा दिया 

अब रात पड़ने को है तो तू मिला है 
तू भी उदास, चुप, शांत और स्थिर, मैं भी उदास, चुप, शांत, और स्थिर  
सिर्फ़  - दूर बहते समुन्दर में तूफ़ान है 



A Rendezvous


I stood silent, calm, at peace;
Only a storm raged in the sea
          next to me

God knows what the sea thought:
It tied the storm in a knot,
          placed the bundle in my palm, 
          stood back, and laughed

I stood in wonder;
but I held the miracle in the palm
         knowing such events happen,
         only once in an eon

A million thoughts raced through my head
and drowned
          how shall I carry this bundle
          into my town?

My town, where
         every street is narrow
         every roof is low
         every wall has ears

I pondered:
          if I ever found you,
          we could keep the bundle
          in our breasts, like the sea
          and laugh, like the two river banks
And even in this town 
          of narrow streets and low roofs,
          we could live on our own

But all my afternoon was spent 
          searching for you in vain
I gulped down my fire
          and withered away
          like a lonely river bank
And when the day was done
          I returned to the sea its storm

Now, as the night draws near
          I have found you
You are silent, calm and alone
I too am silent, calm and alone
          only the storm rages in the distant sea



इक मुलाकात

मैं चुੱप शांत ते अडोल खड़ी सां सिरफ कोल वगदे समुंदर दे विच तूफ़ान सी ... फिर समुंदर नूं रੱब जाणे की ख़िआल आइआ उस आपणे तूफ़ान दी इक पोटली बनीं मेरे हੱथां 'च फड़ाई, ते हੱस के कुझ परां हो गिआ ... हैरान सां --- पर उस दा चमतकार फड़ लिआ पता सी --- कि जिही घटना कदे सदीआं 'च हुंदी है .... लੱखां ख़िआल आए, मੱथे 'च झिलमिलाए पर खलोती रहि गई, कि इस नूं चुੱक के अੱज आपणे शहिर विच मैं किवें जावांगी ? मेरे शहिर दी हर गली भीड़ी है मेरे शहिर दी हर छੱत नीवीं है मेरे शहिर दी हर कंध चुगली है .... मैं सोचिआ --- जे तूं किते लੱबे तां समुंदर दी तर्हां इहनूं छाती ते रੱख के असी दो किनारिआं दी तर्हां हੱस सकदे सां ते नीवीआं छੱतां, ते भीड़ीआं गलीआं दे शहिर विच वੱस सकदे सां ... पर सारी दुपहिर तैनूं लੱभदिआं बीती ते आपणी अੱग दा मैं आपे ही घुੱट पीता, मैं इक कला किनारा, किनारे नूं खोर लीता, ते दिहुं लहिण वेले --- समुंदर दा तूफ़ान समुंदर नूं मोड़ दिੱता .... हुण रात पैण लੱगी तां तूं मिलिआं एं तूं वी उदास, चुੱप, शांत, ते अडोल, मैं वी उदास, चुੱप, शांत, ते अडोल सिरफ --- दूर वगदे समुंदर दे विच तूफ़ान है। ...



ਇਕ ਮੁਲਾਕਾਤ 


ਮੈਂ ਚੁੱਪ ਸ਼ਾਂਤ ਤੇ ਅਡੋਲ ਖੜੀ ਸਾਂ 
ਸਿਰਫ ਕੋਲ ਵਗਦੇ ਸਮੁੰਦਰ ਦੇ ਵਿਚ ਤੂਫ਼ਾਨ ਸੀ  ...

ਫਿਰ ਸਮੁੰਦਰ ਨੂੰ ਰੱਬ ਜਾਣੇ ਕੀ ਖ਼ਿਆਲ ਆਇਆ 
ਉਸ ਆਪਣੇ ਤੂਫ਼ਾਨ ਦੀ ਇਕ ਪੋਟਲੀ ਬਨੀੰ 
ਮੇਰੇ ਹੱਥਾਂ 'ਚ ਫੜਾਈ, ਤੇ ਹੱਸ ਕੇ ਕੁਝ ਪਰਾਂ ਹੋ ਗਿਆ  ...

ਹੈਰਾਨ ਸਾਂ  --- ਪਰ ਉਸ ਦਾ ਚਮਤਕਾਰ ਫੜ ਲਿਆ 
ਪਤਾ ਸੀ  --- ਕਿ ਜਿਹੀ ਘਟਨਾ ਕਦੇ ਸਦੀਆਂ 'ਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ  ....

ਲੱਖਾਂ ਖ਼ਿਆਲ ਆਏ, ਮੱਥੇ 'ਚ ਝਿਲਮਿਲਾਏ 

ਪਰ ਖਲੋਤੀ ਰਹਿ ਗਈ, ਕਿ ਇਸ ਨੂੰ ਚੁੱਕ ਕੇ 
ਅੱਜ ਆਪਣੇ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਮੈਂ ਕਿਵੇਂ ਜਾਵਾਂਗੀ ?
ਮੇਰੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਹਰ ਗਲੀ ਭੀੜੀ ਹੈ 
ਮੇਰੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਹਰ ਛੱਤ ਨੀਵੀਂ ਹੈ 
ਮੇਰੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਹਰ ਕੰਧ ਚੁਗਲੀ ਹੈ  ....

ਮੈਂ ਸੋਚਿਆ  --- ਜੇ ਤੂੰ ਕਿਤੇ ਲੱਬੇ 
ਤਾਂ ਸਮੁੰਦਰ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਹਨੂੰ ਛਾਤੀ ਤੇ ਰੱਖ ਕੇ 
ਅਸੀ ਦੋ ਕਿਨਾਰਿਆਂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੱਸ ਸਕਦੇ ਸਾਂ 
ਤੇ ਨੀਵੀਆਂ ਛੱਤਾਂ,
ਤੇ ਭੀੜੀਆਂ ਗਲੀਆਂ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਵੱਸ ਸਕਦੇ ਸਾਂ  ...

ਪਰ ਸਾਰੀ ਦੁਪਹਿਰ ਤੈਨੂੰ ਲੱਭਦਿਆਂ ਬੀਤੀ 
ਤੇ ਆਪਣੀ ਅੱਗ ਦਾ ਮੈਂ ਆਪੇ ਹੀ ਘੁੱਟ ਪੀਤਾ,
ਮੈਂ ਇਕ ਕਲਾ ਕਿਨਾਰਾ, ਕਿਨਾਰੇ ਨੂੰ ਖੋਰ ਲੀਤਾ,
ਤੇ ਦਿਹੁੰ ਲਹਿਣ ਵੇਲੇ ---
ਸਮੁੰਦਰ ਦਾ ਤੂਫ਼ਾਨ ਸਮੁੰਦਰ ਨੂੰ ਮੋੜ ਦਿੱਤਾ  ....

ਹੁਣ ਰਾਤ ਪੈਣ ਲੱਗੀ ਤਾਂ ਤੂੰ ਮਿਲਿਆਂ ਏਂ 
ਤੂੰ ਵੀ ਉਦਾਸ, ਚੁੱਪ, ਸ਼ਾਂਤ, ਤੇ ਅਡੋਲ, ਮੈਂ ਵੀ ਉਦਾਸ, ਚੁੱਪ, ਸ਼ਾਂਤ, ਤੇ ਅਡੋਲ 
ਸਿਰਫ  --- ਦੂਰ ਵਗਦੇ ਸਮੁੰਦਰ ਦੇ ਵਿਚ ਤੂਫ਼ਾਨ ਹੈ। ...


Ika mulākāta 

maiṁ cupa śānta tē aḍōla khaṛī sāṁ 
sirapha kōla vagadē samudara dē vica tūfāna sī  ...

Phira samudara nū raba jāṇē kī ḵẖi'āla ā'i'ā 
usa āpaṇē tūfāna dī ika pōṭalī banī 
mērē hathāṁ'ca phaṛā'ī, tē hasa kē kujha parāṁ hō gi'ā  ...

Hairāna sāṁ  --- para usa dā camatakāra phaṛa li'ā 
patā sī  --- ki jihī ghaṭanā kadē sadī'āṁ'ca hudī hai  ....

Lakhāṁ ḵẖi'āla ā'ē, mathē'ca jhilamilā'ē 

para khalōtī rahi ga'ī, ki isa nū cuka kē 
aja āpaṇē śahira vica maiṁ kivēṁ jāvāṅgī?
Mērē śahira dī hara galī bhīṛī hai 
mērē śahira dī hara chata nīvīṁ hai 
mērē śahira dī hara kadha cugalī hai  ....

Maiṁ sōci'ā  --- jē tū kitē labē 
tāṁ samudara dī tar'hāṁ ihanū chātī tē rakha kē 
asī dō kināri'āṁ dī tar'hāṁ hasa sakadē sāṁ 
tē nīvī'āṁ chatāṁ,
tē bhīṛī'āṁ galī'āṁ dē śahira vica vasa sakadē sāṁ  ...

Para sārī dupahira tainū labhadi'āṁ bītī 
tē āpaṇī aga dā maiṁ āpē hī ghuṭa pītā,
maiṁ ika kalā kinārā, kinārē nū khōra lītā,
tē dihu lahiṇa vēlē ---
samudara dā tūfāna samudara nū mōṛa ditā  ....

Huṇa rāta paiṇa lagī tāṁ tū mili'āṁ ēṁ 
tū vī udāsa, cupa, śānta, tē aḍōla, maiṁ vī udāsa, cupa, śānta, tē aḍōla 
sirapha  --- dūra vagadē samudara dē vica tūfāna hai. ...


ek mulaakaat 

main chup, shaant aur sthir khadee thee 
sirf paas bahate samundar mein toofaan tha 

phir samundar ko rab jaane kya khyaal aaya 
usane apane toophaan kee ek potalee baandhee 
mere haath mein pakadaee aur hans ke kuchh door ho gaya 

hairaan thee -- par usaka chamatkaar pakad lia 
pata tha --- ki aisee ghatana kabhee sadion mein hotee hai 

laakhon khyaal aae, maathe per jhilamilae 
par khadee rah gayee, ki is ko utha kar 
aaj apane shahar mein main kaise jaoongee?
mere shahar kee har galee tang hai 
mere shahar kee har chhat neenchee hai 
mere shahar kee har aad chugalee hai  ... 

mainne socha -- agar too kaheen mile 
to samundar kee tarah ise chhaatee pe rakh kar 
ham do kinaaron kee tarah hans sakate the 
aur neechee chhaton 
aur tang galion ke shahar mein bas sakate the 

par saaree dopahar tujhe dhoondhate beetee 
aur apanee aag ka mainne khud hee ghoont piya 
main ek akela kinaara, kinaare ko chod diya     

aur din utarate samay 
samundar ka toophaan samundar ko lauta diya 

ab raat padane ko hai to too mila hai 
too bhee udaas, chup, shaant aur sthir, main bhee udaas, chup, shaant, aur sthir  
sirf  - door bahate samundar mein toofaan hai







Tuesday, April 28, 2020

एक घटना Debt ਇਕ ਘਟਨਾ

एक घटना 


मौत मेरी, एक बात पुरानी  ... 
कई बार मै उठती हूँ ... सोचती हूँ 
चल के... फूल प्रवाह आऊँ मैं 
लाश का कर्ज़ा उतार आऊँ मैं 

हर घटना समझा सकती हूँ 
एक चेतना समझा नहीं सकती 
लाश को होती भूख लाश की 
बाँझ ना होती कोख़ लाश की 

हारे ! कोख़ लाश की हारे 
मुई कोख़ को ममता मारे 
लाश का कर्ज़ा उतार सकती हूँ 
कोख़ का कर्ज़ा कौन उतारे !

कभी कभी मैं उठती हूँ ... सोचती हूँ  
कोख़ की लाल बही को फाड़ूं 
अपना दस्तख़त आप छुपाऊँ 
इस कर्ज़े से मुकर जाऊँ 

उठ कर ... पैर देहलीज़ पर रखती 
कोख़ की चोरी मारे मुझको 
मेरी लाश की छाती से 
चुअन पड़े एक बूँद दूध की 

सरदल अपनी जगह से हिलती  
उसकी जगह पर पाँव खड़े है 
आसुँओं को कोई तैर सकता है 
दूध की बूँद पार नहीं होती  

मौत मेरी, एक बात पुरानी  ... 


Debt


My death is stale news
          known to all...

So often I get up thinking:
          let me finish my last rites
          let me pay off the debt 
          to my dead body

I can explain all 
          but this thought:
          a corpse hungers for another corpse
          for its womb is not barren

The womb is smitten 
          by the love for a child;
          though I can pay the debt of my body
          how do I pay the debt of its womb!

Sometimes I get up thinking:
          I should steal 
          the red ledger of my womb
          to hide its signature 
          and deny this debt

I step through the doorway
          but my womb 
          betrays my theft
          a drop of milk 
          drips from my breast

The door shakes above my head
          yet my feet hold firm 
          in its stead
          I can swim through 
          the tears of grief
          but I can not get past 
          a drop of milk

My death is stale news
          known to all...


ਇਕ ਘਟਨਾ 

ਮੌਤ ਮੇਰੀ, ਇਕ ਗੱਲ ਚਰੋਕੀ  ....
ਕਈ ਵਾਰ ਮੈਂ ਉੱਠਾਂ  ... ਸੋਚਾਂ  ...
ਚੱਲਾਂ  ...ਫੁੱਲ ਪ੍ਰਵਾਹ ਆਂਵਾਂ ਮੈਂ 
ਲਾਸ਼ ਦਾ ਕਰਜ਼ਾ ਲਾਹ ਆਵਾਂ ਮੈਂ

ਹਰ ਘਟਨਾ ਸਮਝਾ ਸਕਦੀ ਹਾਂ 
ਇਕ ਚੇਤਨਾ ਸਮਝਾ ਨਹੀਂ ਸਕਦੀ 
ਲਾਸ਼ ਨੂੰ ਹੁੰਦੀ ਭੁਖ ਲਾਸ਼ ਦੀ 
ਬਾਂਝ ਨਾ ਹੋਵੇ ਕੁੱਖ ਲਾਸ਼ ਦੀ 

ਹਾਰੇ, ਕੁੱਖ ਲਾਸ਼ ਦੀ ਹਾਰੇ 
ਮੋਈ ਕੁੱਖ ਨੂੰ ਮਮਤਾ ਮਾਰੇ 
ਲਾਸ਼ ਦਾ ਕਰਜ਼ਾ ਲਾਹ ਸਕਦੀ ਹਾਂ 
ਕੁੱਖ ਦਾ ਕਰਜ਼ਾ ਕੌਣ ਉਤਾਰੇ !

ਕਦੇ ਕਦੇ ਮੈਂ ਉੱਠਾਂ  ... ਸੋਚਾਂ ...
ਕੁੱਖ ਦੀ ਲਾਲ ਵਹੀ ਨੂੰ ਪਾੜਾਂ 
ਆਪਣਾ ਦਸਖ਼ਤ ਆਪ ਛੁਪਾਵਾਂ 
ਇਸ ਕਰਜ਼ੇ ਤੋਂ ਮੁੱਕਰ ਜਾਵਾਂ 

ਉਠਦੀ  ... ਪੈਰ ਦਹਿਲੀਜ਼ੇ ਰੱਖਦੀ,
ਕੁੱਖ ਦੀ ਚੋਰੀ ਮਾਰੇ ਮੈਨੂੰ 
ਲਾਸ਼ ਮੇਰੀ ਦੀ ਛਾਤੀ ਵਿੰਚੋ 
ਸਿੰਮ ਪਵੇ ਇਕ ਬੂੰਦ ਦੁੱਧ ਦੀ

ਸਰਦਲ ਆਪਣੀ ਥਾਂ ਤੋਂ ਹਿੱਲੇ 
ਉਸ ਦੀ ਥਾਂਵੇ ਪੈਰ ਖਲੋਵੇ ,
ਹੰਜੂਆਂ ਨੂੰ ਕੋਈ ਤਰ ਸਕਦਾ ਏ 
ਦੁੱਧ ਦੀ ਬੂੰਦ ਪਾਰ ਨਾ ਹੋਵੇ। 

ਮੌਤ ਮੇਰੀ, ਇਕ ਗੱਲ ਚਰੋਕੀ  ...